To najważniejszy i najcenniejszy zwrot zrabowanych obiektów dziedzictwa kultury we współczesnej historii Polski. Do kraju wracają 73 dokumenty pergaminowe z XIII-XV w. ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie oraz głowa św. Jakuba Starszego z kościoła NMP na Zamku Wysokim w Malborku.

– Dziękuję za ten bardzo ważny gest. To jest wielki zbiór dokumentów, które trafią do Polski i wiem, że była to osobista decyzja Kanclerza – podkreślił Prezes Rady Ministrów Donald Tusk w trakcie konferencji prasowej w Berlinie.

– Bardzo symboliczny jest np. dokument, w którym papież Aleksander IV wzywa zakon krzyżacki do wspólnej obrony, m.in. razem z Polakami i innymi państwami sąsiednimi, przed Tatarami. To brzmi dość współcześnie – ocenił Donald Tusk.

Dokumenty polsko-krzyżackie

Pośród zwróconych 73 dokumentów pergaminowych najstarszy jest przywilej protekcyjny dla Zakonu Niemieckiego wydany przez papieża Innocentego III w 1215 r. Najmłodszy jest natomiast list żelazny króla Kazimierza IV Jagiellończyka z 1466 r. dla wielkiego mistrza zakonu udającego się na rokowania pokojowe.

Zbiory Archiwum Głównego Akt Dawnych, gdzie znajdowały się dokumenty polsko-krzyżackie, zostały poddane regularnej grabieży w czasie niemieckiej okupacji w latach 1939 – 1945 r. Dokumenty zostały wywiezione do Berlina, gdzie trafiły do zbiorów Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz.

Pierwsze próby odzyskania dokumentów rozpoczęto już w 1948 r. W listopadzie 2022 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego po raz pierwszy przekazało do Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz kompleksowo opracowany wniosek restytucyjny z dokumentacją z okresu grabieży. Został on ponowiony za pośrednictwem Ambasady RP w Berlinie w październiku 2023 r.

Głowa św. Jakuba Starszego

Fragment gotyckiej rzeźby św. Jakuba Starszego z ok. 1340 r. pochodzi z południowej ściany kościoła Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim w Malborku. Figura została rozbita na kawałki podczas ostrzału artyleryjskiego zamku przez Armię Czerwoną. Oderwana od korpusu głowa została nielegalnie wywieziona z Polski ok. 1957 r. i rok później zakupiona do zbiorów Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze.

Proweniencja obiektu oraz informacja o zachowanym w Muzeum Zamkowym w Malborku korpusie była znana. Świadczą o tym katalog zbiorów muzeum w Norymberdze, jak również noty w katalogach wystaw innych niemieckich muzeów, na których eksponowano rzeźbę. Powrót głowy św. Jakuba Starszego z Niemiec umożliwi scalenie rzeźby i eksponowanie jej we wnętrzach Zamku w Malborku.

Złożono kolejne wnioski restytucyjne

Marta Cienkowska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego, która uczestniczyła w konsultacjach międzyrządowych przekazała stronie niemieckiej kolejne dziewięć wniosków restytucyjnych. Obejmują one łącznie 35 obiektów odnalezionych na terenie Niemiec. Wśród nich znajdują się niezwykle cenne dla polskiej kultury obiekty, w tym:

• fragment średniowiecznego rękopisu z zapisem hymnu „Gaude Mater Polonia” z Biblioteki Seminarium Płockiego,
• manuskrypty i listy z Biblioteki Ordynacji Zamojskiej,
• trzy rękopiśmienne dzienniki Stefana Żeromskiego,
• medalion z kolekcji gołuchowskiej książąt Czartoryskich z XII w. z manufaktury w Limoges,
• eksponaty kolejowe z Muzeum Komunikacji w Warszawie,
• XV-wieczny dzwon z kościoła w Porębie Wielkiej (woj. małopolskie).

FOTO: MKiDN