Na posiedzeniu Stałej Rady 41 państw uczestniczących OBWE*, w tym Polska, uruchomiło Mechanizm Moskiewski w odniesieniu do traktowania ukraińskich jeńców wojennych przez Rosję. Na jego podstawie zostanie powołana misja niezależnych ekspertów, których zadaniem będzie ustalenie faktów i okoliczności dot. nieprzestrzegania przez Rosję zobowiązań OBWE, naruszeń praw człowieka, naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego oraz międzynarodowego prawa dot. praw człowieka, jak również przypadków zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości związanych lub wynikających z łamania przez Rosję międzynarodowego prawa humanitarnego w odniesieniu do jeńców wojennych.

Zarówno Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka w swoim raporcie z marca 2023 roku, jak i Misja Obserwacyjna ONZ ds. Praw Człowieka w Ukrainie informowały o systematycznym i powszechnym stosowaniu tortur wobec ukraińskich jeńców wojennych przez władze rosyjskie w ośrodków detencyjnych w Rosji i na okupowanych przez Rosję terytoriach Ukrainy. Zgodnie z tymi doniesieniami ukraińscy jeńcy wojenni są torturowani, przebywają w zagrażających zdrowiu i życiu warunkach internowania, borykają się brakiem żywności, dostępu do środków higieny i opieki medycznej oraz przymusową pracą. Wielu z nich było przetrzymywanych w odosobnieniu, pozbawionych możliwości komunikowania się z rodziną i światem zewnętrznym. Władze rosyjskie poddają ukraińskich jeńców wojennych bezprawnym prześladowaniom za sam udział w działaniach wojennych, stosują tortury w celu wymuszenia zeznań i odmawiają uczciwych procesów sądowych. Z zeznań świadków wynika, że wielu jeńców wojennych zmarło w niewoli z powodu egzekucji, tortur, złego traktowania i/lub nieodpowiedniej opieki medycznej, a także nieludzkich warunków.

Mechanizm Moskiewski OBWE (1991) jest jednym z narzędzi OBWE do monitorowania wdrażania i przestrzegania zobowiązań w obszarze praw człowieka i demokracji przez państwa uczestniczące OBWE. Mechanizm Moskiewski uruchamiany jest ad hoc na wniosek pojedynczego państwa uczestniczącego lub grupy państw uczestniczących. Od ataku Rosji przeciwko Ukrainie (luty 2022) Mechanizm Moskiewski OBWE został uruchomiony czterokrotnie celem udokumentowania skutków agresji Rosji przeciwko Ukrainie w kontekście naruszeń przez Rosję praw człowieka:

• 3 marca 2022 roku oraz 2 czerwca 2022 roku celem zbadania naruszeń przez Rosję międzynarodowego prawa humanitarnego oraz międzynarodowego prawa dot. praw człowieka w związku z trwającą wojną Rosji przeciwko Ukrainie,
• 30 marca 2023 roku w celu zbadania systemowej deportacji dzieci z Ukrainy przeprowadzanej przez Rosję
• 29 lutego 2024 roku w celu zbadania naruszeń praw człowieka przez Rosję na terytorium Ukrainy, w szczególności w odniesieniu do bezprawnie więzionych cywili.

Ochrona praw człowieka jest jednym z zobowiązań OBWE, do których przestrzegania zobowiązały się wszystkie państwa uczestniczące OBWE, w tym Rosja.

Raporty Mechanizmu Moskiewskiego są dowodami zbrodni jakich dopuszczają się rosyjscy agresorzy w Ukrainie, które mogą być wykorzystane przez międzynarodowe mechanizmy na drodze dochodzenia sprawiedliwości za zbrodnie popełnione przez Rosję w związku z agresją przeciwko Ukrainie.

*Albania, Andora, Austria, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Cypr, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Gruzja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kanada, Liechtenstein, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Macedonia Północna, Malta, Mołdawia, Monako, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Rumunia, San Marino,, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy.