“Proch ich wodza – we Francji, a oni, żołnierze,

Śpią na brdowskim cmentarzu: we wspólnej mogile…

Przez pięćdziesiąt pięć wiosen grał im słowik tryle –

Smutne, łzawe, jak Polska… Dzisiaj chęć ich bierze

Pląsać, skakać z radości: lśnią nad nimi pierze

Tego Orła, co niegdyś błysnął im na chwilę

I zgasł nagle, jak gwiazda, uległszy złej sile, -

Tego Orła, którego kochali tak szczerze…”

X. Józef Markowski „Sonety brdowskie”

  

 

Chaumont. Pocztówka z przełomu XIX i XX w.

Fot. Archiwum Departamentu Górna Marna, 8 Fi 122-90

Z kolejnych informacji pozyskanych od Fontaine’a wynika, że Charles-Mathieu rodził się Trewirze w 1791 r. Aczkolwiek tu następuje kolejne przekłamanie – bo gdy cytowany badacz z Górnej Marny pisze „ten Prusak został porucznikiem”, badacz z Koła interpretuje to jako „został pruskim porucznikiem”.

Mapa departamentu Saary, 1802.
Fot. LandesarchivSaarbrücken, Kartensammlung Hellwig Nr. 831

W dalszych zaś rozważaniach Matysiak dochodzi do wniosku, iż miasto Trewir w Nadrenii było obiektem odwiecznej rywalizacji pomiędzy Francją a Niemcami, a także iż w tym samym regionie znajduje się uroczy zamek Blankenheim. A ponieważ tereny te w latach „1803-1816” przeszły w posiadanie Francji, spowodowało to rozterki duchowe w rodzinie Junck’ów – co do kwestii przyjęcia obywatelstwa. Przyszły powstaniec styczniowy, nie będąc co prawda członkiem rodu Blankenheim’ów panów na wspomnianym zamku, przyjął sobie taki a inny właśnie przydomek, czyniąc w ten sposób resentyment do dawnej ojczyzny przodków.

Dalsze ustalenia Fontaine’a potwierdzają to co można znaleźć w rocznikach wojskowych. A więc edukację w szkole Saint-Cyr i służbę w 88 pułku piechoty liniowej, w tym uczestnictwo w ekspedycji włoskiej. Nadto Fontaine dodaje, że po tejże wojnie, Junck przeniósł się do 92 pułku stacjonującego w Valenciennes (przy granicy z Belgią), skąd wziął dymisję dnia 3 kwietnia 1863 roku i wyruszył do Poznania i dalej, by móc wziąć udział w powstaniu styczniowym. Przy czym informacja o zmianie pułku nie jest potwierdzona jakimikolwiek źródłem i stoi w sprzeczności z biogramami drukowanymi w ówczesnej prasie francuskiej.

 

W dodatku dokumenty, które w 1871 r. były przechowywane na terenie Paryża w znakomitej większości uległy spaleniu podczas wypadków Komuny Paryskiej. Potem częściowo je odtwarzano w postaci lakonicznych fiszek.

  

Akt urodzenia Leona Juncka. ok 1837. 
Fot. Archiwum Departamentu Górna Marna, akta stanu cywilnego Chaumont, urodzenie nr 180 za r

Akt urodzenia bohatera powstania styczniowego znajduje się w zbiorach Archiwum Departamentu Górna Marna (Haute-Marne) w Szampanii. Otóż dnia 14 grudnia 1837 r. przed merem i urzędnikiem stanu cywilnego Chaumont, miasta stołecznego departamentu Górna Marna Pierre-Antoine-Bernard’em Mareschal’em stawił się ojciec dziecka pan Charles-Mathieu Junck, pomocnik 1 klasy intendenta wojskowego, kawaler Orderów Królewskiego Legii Honorowej, Św. Ludwika oraz hiszpańskiego Św. Ferdynanda 2 klasy, zamieszkały w Chaumont, lat 46, i przedstawił dziecko płci męskiej, urodzone dnia poprzedniego (tj. 13 grudnia), w domu jego, z prawej jego małżonki pani Camille-Leocadie Audry, życząc sobie przy tym, aby nadać mu imię Leon.

 

 Chaumont, kościół Św. Jana. Pocztówka z przełomu XIX i XX w. 
Fot. Archiwum Departamentu Górna Marna, 8 Fi 122-13

Świadkami tej deklaracji byli panowie Jean-Adele Herault, szef batalionu inżynierów, kawaler Legii Honorowej, lat 47 i Rene Bertrand de Boucheporn, poborca generalny podatków, także kawaler Legii Honorowej, lat 67, obaj zamieszkali w Chaumont. Pod czym mer, ojciec i obaj świadkowie złożyli swe podpisy.

Z teczek personalnych Orderu Legii Honorowej wynika, iż owi świadkowie pochodzili z różnych światów. Herault, syn paryskiego hydraulika, był weteranem wojen napoleońskich, szlachcic Bertrand de Boucheporn zaś weteranem formacji emigracyjnych zwalczających rewolucję francuską. Obaj należeli do Legionu Honoru. Pierwszy z nominacji cesarza Napoleona w 1813 r., drugi – z nadania króla Ludwika XVIII w 1815 r. Herault zmarł w 1863 r. w Paryżu i został pochowany na cmentarzu Montmartre, zaś Bertrand de Boucheporn w 1842 r. w Chaumont.

   

Istotnie Charles-Mathieu Junck urodził się dnia 25 maja 1791 r. w Trewirze, który był wówczas jeszcze stolicą Elektoratu Trewirskiego, katolickiego państwa kościelnego w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Przyszedł więc na świat w niespokojnych czasach, gdy toczyła się właśnie wojna w ramach I koalicji antyfrancuskiej. W Elektoracie stacjonowała armia Kondeusza, złożona z emigrantów, uciekających przed rewolucją. Jednym z oficerów tej armii był Rene Bertrand de Boucheporn, przyszły świadek przy rejestracji urodzenia Leona Junck’a.

W 1794 r. w wyniku sukcesów militarnych rewolucyjnej Francji zachodnia część Cesarstwa aż po Ren, w tym większość Elektoratu Trewirskiego, znalazła się pod okupacją francuską. Te zdobycze terytorialne zostały usankcjonowane pokojem w Luneville, zawartym dnia 9 lutego 1801 r. Wówczas to na tej części lewobrzeżnej Nadrenii ustanowiono francuski departament Saary, podzielony na 4 okręgi – Saarbrucken, Birkenfeld, Trewir i Prum. Północnym krańcem nowego departamentu stał się zamek Blankenheim. Cała ludność tego terytorium, na którym znajdowały się dotąd cztery państwa – dawni poddani Elektora Trewirskiego, Palatyna Reńskiego, Księcia Nassau-Saarbrucken i Hrabiego Manderschied-Blankenheim zostali przymusowymi obywatelami Francji.

Charles-Mathieu Junck jako nowy obywatel podjął naukę w szkole wojskowej w Fontainebleau. Po jej ukończeniu w 1810 r.  dostał przydział jako podporucznik w 45 pułku piechoty liniowej. Wraz z pułkiem wysłany do Hiszpanii, gdzie odniósł rany pod Alba de Tormes w 1812 r. Następnie w 1813 r. awansowany na porucznika w szeregach Wielkiej Armii. Ranny w bitwie pod Nivelle, dostał się do niewoli brytyjskiej. Po pierwszym upadku Napoleona wrócił do swego pułku, by dołączyć do Armii Północy w czasie „Stu Dni”. Ponownie ranny w bitwie pod Waterloo.

W wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego 1815 roku prawie cały departament Saary przyznano Królestwu Prus. W ten sposób w Trewirze okupant francuski został zamieniony na okupanta pruskiego, a jednocześnie zgodnie z ius soli (prawem ziemi) Charles-Mathieu Junck utracił obywatelstwo francuskie na rzecz pruskiego. Stąd też w wielu dokumentach po 1815 r. jest określany jako „Prusak”, choć z Prusami nie miał nic wspólnego. Nie służył również w pruskiej armii. Dnia 19 lutego 1818 r. na mocy rozporządzenia króla Ludwika XVIII uzyskał, na własny wniosek, francuską naturalizację. W dokumencie tym został określony jako – porucznik 3 batalionu legionu departamentu Cote-d’Or, urodzony w Trewirze w Niemczech („Treves en Allemagne”).

W okresie starań o odzyskanie francuskiego obywatelstwa osiadł w Paryżu przy Bulwarze Monceaux 6 w dzielnicy Batignolles, gdzie zawarł pierwszy związek małżeński z Marguerite-Zoe de Chorie.

W 1823 r. będąc już w randze kapitana został kawalerem Orderu Legii Honorowej oraz hiszpańskiego Orderu Św. Ferdynanda, co jednoznacznie wskazuje, że w tymże roku wziął w udział we francuskiej interwencji wojskowej w Hiszpanii, mającej na celu obalić liberalną rewolucję. Skuteczna operacja militarna przeszła do historii pod nazwą „100 tysięcy synów Św. Ludwika”. Dwaj kuzyni z rodu Bourbonów – Ludwik XVIII i Ferdynand VII nagrodzili orderami swego wiernego oficera. W 1827 r. nowy król Francji Karol X przyjął Junck’a tym razem do Orderu Św. Ludwika.

Szczęśliwie Junck rejestrował narodziny swych dzieci w podparyskim miasteczku Clichy, przylegającym do dzielnicy Batignolles. Dla tegoż miasteczka (w odróżnieniu od Paryża) zachowały się akta metrykalne. Z nich wynika, iż urodziły mu się trzy córki Emilie-Zoe (*1817 +1827), Louise-Caroline (*1826) oraz bezimienna martwa (+1827). W oparciu o rekonstruowane karty paryskie wiadomo także, że pierwsza jego żona zmarła w Paryżu w drugiej dzielnicy w 1829 roku.

W metrykach z tego okresu Charles-Mathieu przedstawiał się jako kapitan sztabu generalnego, adiutant marszałka Molitor’a. Ów Gabriel-Jean-Joseph Molitor, z pochodzenia Lotaryńczyk, jeszcze jako generał dowodził II korpusem w czasie interwencji w Hiszpanii w 1823 r. Za jej sukces otrzymał awans na marszałka oraz członkostwo w ówczesnej Izbie Parów (wyższa izba francuskiego parlamentu).

 

Generał Gabriel Molitor. 
Fot. Domena publiczna, Wikiipedia francuska

W dokumentach, a właściwie na karteczkach z rekonstrukcji, pojawia się ponownie w 1837 roku, gdy zawiera drugi ślub z Camille-Leocadie Audry. Cywilny - 6 marca w 4 dzielnicy Paryża, kościelny – 7 marca w kościele Saint-Philippe-du-Roule.

Wkrótce po małżeństwie przeniósł się do Chaumont w departamencie Górnej Marny, gdzie podjął pracę w kwatermistrzostwie miejscowego garnizonu wojskowego. Wpierw w stopniu pomocnika 1 klasy intendenta wojskowego, a następnie vice-intendenta – co odpowiadało stopniom majora i podpułkownika. Tu też w grudniu przyszedł na świat syn Leon (o czym było wyżej).

Wedle spisu ludności miasta Chaumont, sporządzonego w czerwcu 1841 r., rodzina vice-intendenta Junck’a zamieszkiwała przy Rue Saint-Jean 18 (ulica Świętojańska). Domniemywać zatem należy, że przyszły bohater powstania styczniowego został ochrzczony w pobliskiej bazylice Św. Jana. W listopadzie tegoż roku w tej rodzinie przyszło na świat kolejne dziecko – córka Berthe-Marie.

 

 Marsylia, Brama Królewska. Pocztówka z przełomu XIX i XX w. 
Fot. Archiwum Departamentu Delta Rodanu, 6 Fi 330-07

Kolejny etap w życiu tej rodziny to Marsylia. Charles-Mathieu otrzymał nominację na vice-intendenta przy 7 dywizji tamże stacjonującej. Potwierdzają to roczniki wojskowe oraz kolejne metryki. Otóż 18 kwietnia 1846 r. tamże w Marsylii, przy Rue Saint-Jacques 87, z tejże pary małżeńskiej zrodzili się bracia bliźniacy Charles-Gustave i Louis-Henri. Nie pożyli zbyt długo – pierwszy z nich zmarł po 4 dniach, drugi – w listopadzie następnego roku.

W trakcie służby w Marsylii – Charles-Mathieu wpierw w 1849 r. otrzymał rangę oficera w Legionie Honoru, a następnie w 1850 r. pensję roczną 3.000 franków za wysługę lat. Wyliczono mu wówczas, że w wojsku francuskim służył nieprzerwanie od 41 lat i 8 miesięcy, przy czym 8 lat z tego okresu przypadło na kampanie wojenne - liczone podwójnie. To dawało w sumie prawie 50 lat.

Dnia 16 października 1850 r. minister oświecenia publicznego i kultury ogłosił wyniki konkursu na stypendium dla zdolnych uczniów z departamentu Delta Rodanu (Marsylia jest stolicą tego departamentu). Zwycięzcami okazali się Leon Junck urodzony 13 grudnia 1837 r. w Chaumont i Henri-Jean-Baptiste Godrant urodziny 24 czerwca 1837 r. w Tarbes („Gazette Nationale” z 17 października 1850). Ten drugi w dorosłym życiu zostanie publicystą. Umrze dnia 20 sierpnia 1903 r. w Paryżu i zostanie pochowany na cmentarzu Saint-Ouen.

 

  

 Lyon, kościół Saint-Martin d'Ainay. Pocztówka z przełomu XIX i XX w.
Fot. Archiwum Departamentu Rodan, 11 Fi 1250

 

Wedle spisu ludności z 1851 r. Charles-Mathieu Junck lat 59, emerytowany vice-intendent, mieszkał przy Rue de Conde 21, wraz z żoną Leocadie lat 40 oraz z córkami Louise-Caroline lat 24 i Berthe-Marie lat 9. W skład gospodarstwa domowego wchodziła również Antoinette Junck lat 26. Zapewne to służąca, której z rozpędu dopisano nazwisko głowy domu. Natomiast ewidentnym przejawem złośliwości rachmistrza było zaznaczenie, że zarówno Charles-Mathieu, jak i jego dwie córki, są obcej narodowości… „Prusse”.

Co ciekawe - w spisie brak syna Leona. Zapewne przebywał w szkolnym internacie.

Jeszcze w maju 1851 r. zmarła młodsza córka Berthe-Marie. Za to starsza z córek Louise-Caroline w 1855 r. wyszła za mąż za Claude-Louis-Emile Carouge, urodzonego w 1802 r. w Auxerre, syna Claude-Nicolas’a, porucznika kawalerii i Marie-Anglique Damond, a wdowca po Pauline de la Loge d’Ausson. Pan młody w metryce ślubu został określony jako właściciel nieruchomości w Chatel-Censoir, w departamencie l’Yonne. Panna młoda - jako zamieszkała przy ojcu w Lyonie przy placu Napoleona, dom numer 2.

W 1857 r. Charles-Mathieu Junck został odznaczony Medalem Świętej Heleny jako żyjący weteran wojen napoleońskich. Wedle roczników wojskowych pracował w Trybunale Wojskowym w Lyonie aż do 1861 roku. Następnie znika z tego typu statystyk.

  

 Medal Św. Heleny. 
Fot. Domena publiczna, Wikipedia francuska

 Auxerre, widok na katedrę. Pocztówka z przełomu XIX i XX w. 
Fot. Archiwum Miejskie w Auxerre, 3 Fi 61

Istotnie w latach 1862-1873 w spisach wyborców miasta Auxerre występuje ojciec Leona, choć pisownia jego nazwiska ulega zmianie na „Yunck”. Podobnie taka forma jest odnotowana w spisach ludności dla zachodniej dzielnicy tego miasta – w 1866 r. przy Avenue de l’Eperion 9 i - w 1872 r. przy Rue Valentin 33. Pod tym ostatnim adresem dnia 8 października 1872 r. zmarła matka Leona Juncka - Louise-Caroline Audry. Jej zwłoki pochowano na starym cmentarzu w pobliskim miasteczku Chatel-Censoir.

Wdowiec Charles-Mathieu Junck przeprowadził się już na stałe do Chatel-Censoir, gdzie zmarł dnia 29 marca 1877 r., co odnotowano w teczce personalnej Legii Honoru. Został pochowany przy żonie. Grób ten w dobrym stanie istnieje.

 

 Chatel-Censoir, kościół i mury zamkowe. Pocztówka z przełomu XIX i XX w.

W 1882 r. Trybunał Cywilny pierwszej instancji w Auxerre na wniosek Louise-Caroline Junck, żony Claude-Louis-Emile Carouge’a, dawał trzykrotne ogłoszenia w „Journal Officiel de la République Française” (Dzienniku Urzędowym Republiki Francuskiej), w sprawie spadku po jej macosze Louise-Caroline Audry, jako zeszłej bez krewnych, co pozwalałoby dziedziczyć w momencie śmierci jej żyjącemu małżonkowi (na mocy artykułów 767 i 707 Kodeksu Napoleona).

Należy stąd wnioskować, iż metryka zgonu powstańca styczniowego Leona Juncka, była wyciągana z akt stanu cywilnego Brdowa pomiędzy 1877 a 1882 i umiejscowiona w Auxerre. Dariusz Matysiak regionalista z Koła w swym artykule z 2013 r. przytacza treść wieści gminnej: „w jakiś czas potem, ale nie wiadomo dokładnie kiedy, miała zjawić się w Polsce rodzina Juncka i zabrać jego ciało do Francji”.

To samo można wnioskować z „Sonetów Brdowskich” ułożonych przez miejscowego proboszcza księdza Józefa Markowskiego w 1929 roku – „proch ich wodza we Francji”. Natomiast Borys Strelczyk w swym artykule zamieszczonym w „Echu Tureckim” nr 41/1928 przytacza pogłoskę, iż „zwłoki pułkownika Junga wywieziono jeszcze za czasów rosyjskich potajemnie do Francji i tam pochowano je w grobowcu rodzinnym, co zresztą nie jest stanowczo stwierdzone”.

Wątpliwe jednak, aby krewni ciało zabrali, ale dokument to i owszem.

Reasumując, ojciec bohatera był tym typem oficera, który potrafił znaleźć się w każdym ustroju. Służył dla pierwszego cesarstwa, dla królestwa za Bourbonów tak z linii głównej, jak i orleańskiej, dla drugiej republiki, w końcu dla drugiego cesarstwa. Za czasów trzeciej republiki był już tylko emerytem wojskowym i weteranem wojennym. Stąd musiał mieć znakomite kontakty we francuskich sferach wojskowych, dzięki którym mógł wpływać na karierę własnego syna.

 

 

 Charles-Mathieu Junck i jego rodzina. 
Wykres. Adam A. Pszczółkowski

W publikacjach francuskich pojawia się jeszcze jedna informacja. Otóż periodyk „Le Spectateur Militaire” z pierwszego kwartału 1864 roku wspomina podporucznika piechoty Leona Junck’a, który przystąpił do powstania styczniowego, bowiem miał związki rodzinne z Polską. Ale o tym w kolejnej części…

PS. W galerii można obejrzeć wszystkie zdjęcia w pełnym wymiarze.